20 Tetor, 2021
REFLEKTIM MBI F… SEKSIZMIT nga Shqipe Malushi
Kur erdha në Kosovë nga New Yorku mendoja se nuk kisha çfarë të bëja, mendova – do të pushoj dhe me shumë gjasë asgjë nuk është duke ndodhur pasi pandemia ka prekur të gjithë në botë. Asnjëherë nuk duhet bërë supozime për asgjë.
Me mbërritjen time u njoha me Zana Hoxhën, drejtore e organizatës Artpolis, që e përdor artin dhe aktivizmin si një mjet për të rritur ndërgjegjësimin mbi çështjet gjinore, fuqizimin e grave, kushtet sociale, politike, ekonomike dhe kulturore në zhvillimin e Kosovës; thyerja e tabuve të patriarkalizmit dhe derisa vë në pikëpyetje se edhe sa kohë gratë duhet të diskriminohen, dhunohen, shtypen dhe izolohen. Kjo është pikërisht në rrugën time – mendova, dhe u emocionova jashtëzakonisht shumë kur mësova se Artpolis po e sillte më 1-6 tetor edicionin e nëntë të Festivalit FemArt. Për mua nuk mund të kishte platformë më të mirë se kjo për t’u shprehur dhe për ta ndarë përvojën time.
F…Seksizmit u krijua për të përhapur lajmin e mirë se gratë nuk janë më në gjumë, ato përbëjnë mbi 51% të popullsisë globale. Ato janë vajza, motra, nëna, gra, shoqe, udhëheqëse, artiste, profesioniste dhe shumë më shumë. FemArt portretizoi një koleksion të shkëlqyer të veprave të prodhuara nga gra që po përpiqen të rrisin ndërgjegjësimin duke qëndruar lart, duke ngritur zërin dhe duke i thënë jo padrejtësive, jo dhunës, jo luftërave, jo shkatërrimit dhe kështu do të jetë fundi i seksizmit .
Vizioni i FemArt është promovimi i drejtësisë dhe gjithëpërfshirjes, të respektosh dhe të respektohesh, krijimi i një platforme në të cilën të gjitha grupet do të përfshihen e dëgjohen, për të festuar suksesin me shoqërinë dhe për të krijuar mundësi për të rinjtë e të rejat që ta ndajnë talentin e tyre përtej kufijve duke përfaqësuar Kosovën në më të mirën e tyre.
As nuk mund ta imagjinoja se si do të ishte FemArt sepse nuk kisha përjetuar diçka të tillë më herët. Dita hapëse e festivalit u dha në Teatrin Kombëtar në Prishtinë me sfilatën e modës nga dizajnerja Yllka Brada, ylli i ri kosovar në ngritje me përzgjedhjet e saj të reja “Vjeshtë 2021 … Seksizëm”. E pasuar nga këngëtarja e shkëlqyer Ceylan Taci, një qytetare e botës me rrënjë shqiptare, sikurse unë. Prezantimi i saj përmes këngëve “Kthimi te Rrënjët” më preku thellë sepse nxori në pah të njëjtën tendencë të lidhjes sime me rrënjët dhe rigjetjes së identitetit tim. Ajo u shoqërua në piano nga Alzan Gashi, kitarë nga Arbër Salihu, dhe në bateri nga Drin Tashi.
Ajo na çoi në një udhëtim të së panjohurës në kërkim të dashurisë dhe përkatësisë derisa të arrijmë në shtëpi. Ajo më përloti dhe e pyes veten a mbërrijmë ndonjëherë me kohë në shtëpi?
Punëtoria ime “Feminizmi, modernizmi dhe ndryshimi” u realizua në ditën e dytë të Festivalit në Teatrin Oda. 20 vajza të reja të moshës 16-20 vjeçare ishin pjesë e kësaj punëtorie. Folëm për gjithçka, çka është feminizmi, çka është modernizmi, dhe çfarë ndryshimi do të dëshironin. Punëtoria u zhvillua në gjuhën angleze, kishim një pjesëmarrëse nga Gjermania, por të gjithë flisnin rrjedhshëm anglisht. Më bëri shumë përshtypje. Me pikëpamjet e të menduarit pozitiv, ne synuam të forcojmë vetëbesimin, t’iu mundësojmë vajzave që të mbrohen me teknika jo të dhunshme dhe të mësojnë të besojnë se jeta ka shumë për t’iu ofruar. Ato mund ta bëjnë këtë nëse besojnë se munden.
U lidhëm, qanim, qeshnim dhe folëm për ëndrrat e tyre. Vajzat ishin të etura për një punëtori të tillë ku ata shpreheshin hapur dhe tregonin historitë e tyre pa asnjë pengesë. Unë thjesht i doja.
Të gjitha ngjarjet ishin transmetuar online, dhe s’mund ta ndjekja secilën ngjarje. Por ato që i ndoqa janë ato që më lanë më së shumti përshtypje dhe për të cilat s’mund të ndalem së menduari. Ekspozita e artit e titulluar “Breathe” një bashkëpunim ndërmjet artistëve nga Kosova dhe Amerika zuri vend në Galerinë e Fakultetit të Arteve, kuruar nga Berat Bajrami, duke sjellë në pah ndikimin e Covid-19 në nivel global. U pasua nga shfaqja “Ditëlindja” në Teatrin Dodona, në të cilën luajtën Igballe Qena, Rebeka Qena, Bislim Muçaj, Labinot Raci, Alketa Sylaj, Sheqerie Buqaj dhe Florenta Bajraktari, duke vepruar shkëlqyeshëm për çështjet e demencës dhe paaftësisë. Përsosmëria e tyre e la publikun pa frymë duke pritur për zgjidhje pozitive aty ku nuk kishte.
Në Ditën e tretë Zana Hoxha dhe Robert Nuha biseduan në podcast se si ndikoi pandemia në çdo jetë. Si ndikoi në krijimtarinë dhe derisa pyesin se si të kapërcehen kufizimet pa u prekur plotësisht. Në këtë mënyrë Artpolis dhe stafi i tij punuan gjatë pandemisë dhe e mbajtën mendjen pozitive. Rezultati ishte Festivali FEMART.
Shfaqja e filmave në Kino Armata “NEO & DOKU FILMS” nga Kosova ishin vërtet frymëzim. Ata filma të shkurtër të krijuar nga studentët e filmit dhe të sponsorizuar nga Dokufest, prekën çështjet e diskriminimit, varfërisë, palëvizshmërisë dhe ëndrrave të pamundura. Këta të rinj më frymëzuan sepse pashë një gjeneratë të re të talenteve që po ngriheshin në Kosovë dhe një ditë së shpejti ata do të përfaqësojnë historitë tona në mbarë botën.
Filmi dokumentar “Askush nuk ka nevojë për të” nga Serbia, i drejtuar dhe shkruar nga Maja Mitić, ndihmuar nga Dzeneta Agović, rrëfyer nga Olivera Viktorović, dhe aktorët Maja Mitić, Dragana Jovanović, dhe Alexandra Pavlović krijuan një ndikim shumë të fuqishëm me historinë e tyre të grave muslimane duke u trafikuar në Siri ndërsa qeveria e Serbisë hesht. Shikimi i këtij filmi për fatet e grave të reja që u trafikuan dhe ndjenja e dhimbjes së familjeve të tyre duke mos ditur se në cilin kamp vajzat e tyre po mbahen nga ISIS, është rrëqethës.
Ndër prezantimet e tjera të shquara ishte edhe filmi i Blerta Bashollit “Zgjoi” me Yllka Gashin, Çun Lajçin dhe Kumrije Hoxhën dhe shumë të tjerë, duke portretizuar historinë e Fahrije Hotit nga Krusha, e cila pasi burri i saj ishte zhdukur gjatë luftës mes të gjithë burrave të tjerë nga Krusha që nuk u kthyen më, ajo kishte guximin t’i mësonte gratë të përdornin aftësitë e tyre më të mira në gatim dhe të fillonin të fitonin bukën dhe gjalpin e tyre. Filmi më ktheu menjëherë në Krushë pas luftës ku isha prezent me aktivistet kosovare nga “Motrat Qiriazi” Kosova, duke u përpjekur t’i motivojmë këto gra që të përpiqen të mbijetojnë për hir të fëmijëve të tyre. Yllka Gashi bëri një shfaqje të jashtëzakonshme dhe publiku në teatër ishte pa frymë.
Në ditën e 4 -të për herë të parë FEMART prezantohet në sallën e Kuvendit të Republikës së Kosovës me një raport mbi Seksizmin të kryer nga Ariana Qosaj. Shumë ambasadorë ishin të pranishëm: Tomas Szunyog, Shefi i Partisë i Komisionit Evropian dhe i dërguari special në Kosovë; Ambasadorja e saj shkëlqesia e Francës, Marie-Christine BUTEL; Shkëlqesia e Tij Ambasadori i Austrisë Z. Ëeldinger; dhe shumë udhëheqës të rëndësishëm. Seksizmi dhe hapat për ta trajtuar atë duke kërkuar mbështetje dhe metoda për ndryshim ishin shumë të suksesshme. Tre panele u zhvilluan gjatë ditës: “Reagimi Institucional i Pushtetit Lokal dhe Qendror ndaj Seksizmit” Paneli i dytë “Gratë në Politikë dhe Seksizmi në Politikë”, gjithashtu preku disa çështje shumë të vështira për gratë dhe qeverisjen. Paneli i tretë “Seksizmi në Kulturë dhe Media” hapi disa tradita të rrënjosura thellë në lidhje me gratë dhe ishte mjaft zhgënjyese për të mësuar se ka një rrugë kaq të gjatë përpara, por që nga një udhëtim prej mijëra kilometrash qenie me hapin e parë, ka shpresë.
Murali “Shqiponja dyKrenare” nga Ermira Murati – Vajza Portokalli e pikturuar në një nga muret e qytetit ishte mahnitëse. Ajo u kthye nga kokat e kundërta të shqiponjës, Simboli i Shqiptarëve për të puthur njëri-tjetrin më tepër duke shikuar në drejtime të kundërta. Kjo tregoi se paqja do të vijë vetëm përmes dashurisë dhe jo përmes konfliktit.
Mbrëmja e ditës së 4 përfundoi me përkujtimin e katër interpretuesve të shkëlqyera: Nexhmije Pagarusha, Leze Qena, Shahindere Berjalolli dhe Violeta Rexhepagiqi. Katër zëra të lirisë, bukurisë, përkushtimit dhe kontributit për popullin e Kosovës dhe ballkanasit. Dhënia e palodhur dhe përgjithmonë e këtyre katër grave e solli artin në një gjendje përsosmërie duke shërbyer si një model për të gjitha gratë. Zërat e tyre ende jehojnë në zemrat tona.
Dita e 5-të solli përmasat e performancës së Maja Mitic “Gratë e detit” duke portretizuar gjithashtu konfliktin e një aktori midis rolit dhe realitetit, transformimin, mohimet, sfidat dhe pamundësinë për të qenë vetvetja pasi keni përqafuar kaq shumë role në një trup. Personalja pastaj bëhet publike dhe publikja bëhet personale. Maja Mitic prezantoi një performancë të shkëlqyer ndryshe nga gjithçka që kam parë ndonjëherë.
Maja Mitic dhe Branislava Jovanovic gjithashtu zhvilluan një punëtori se çfarë është seksizmi dhe si ta njohim atë në jetën e përditshme. E pabesueshme, kaq shumë të rinj janë shumë të interesuar të mësojnë mbi mënyrat se si seksizmi vjedh në jetën e përditshme dhe cilat mjete janë efektive për ta çmontuar atë.
Dita e pestë përfundoi me promovimin e librit si një mjet për të shkatërruar patriarkalizmin, ndër prezantuesit ishin Ilire Zajmi, Rita Petro dhe Shqipe Malushi. Poezitë u lexuan nga aktorët Safete Rogova, Rina Krasniqi, Zhaneta Xhemajli, drejtuar nga Flora Durmishi. Teatri ishte i mbushur, dhe publiku ishte i përfshirë thellë në leximin e poezive.
Mbyllja e festivalit erdhi papritur me një lajm të trishtuar pasi humbëm kolegun tonë të dashur, fotografin Meddy Huduti i cili ndërroi jetë tragjikisht në mëngjesin e natës përmbyllëse të Performancës “Cabaret Franceze”. Zemrat e artistëve, stafit të Artpolis, vullnetarëve dhe pjesëmarrësve u thyen. Nuk e dija nëse nata e mbylljes do të ndodhte. Sidoqoftë, në frymën e dashurisë, të gjithë u bashkuan dhe nata e mbylljes ishte e jashtëzakonshme. Kam parë shumë shfaqje “Cabaret” në Nju Jork dhe Paris dhe nuk e dija se çfarë të prisja. Për habinë time performanca e “Cabaret” atë natë në Prishtinë ishte e barabartë dhe përtej atyre shfaqjeve të mahnitshme profesionale që kisha parë. Ata vallëzuan në krahët e dashurisë dhe pikëllimit. Zëri i Zana Berishës jehoi përtej çatisë së teatrit duke u përpjekur të arrijë shpirtin e Meddyt në parajsë. Ishte një klithmë malli dhe humbje e artistit të dashur, një vëllai, një shoku. Drejtoresha Zana Hoxha projektoi foton e Meddyt në murin e pasmë, duke i dhënë lamtumirën siç e meritoi, i nderuar si një artist, secili u ngrit në këmbë, përfshirë edhe publikun që mbajti një minutë heshtje. Festivali FEMART përfundoi atë mbrëmje me dhimbje dhe kënaqësi, me unitet dhe ndarje, me sukses dhe humbje.
Pas shfaqjes ishte koha për të qarë. Artistët dhe stafi i Artpolis u ulën dhe qanë.
Unë kurrë nuk kam parë një ngjarje kaq madhështore të organizuar në një muaj si drejtpërdrejt ashtu edhe online; askush nuk mund ta vërejë nëse gjërat nuk funksionojnë, por gjërat funksionuan. Dhe stafi i shquar i palodhur i Artpolis i udhëhequr nga Zana Hoxha e gjallë, energjike dhe vizionare, e cila nuk u ndal as për një moment, i dha audiencës një nivel të jashtëzakonshëm shprese. Pandemia nuk e ndaloi dhe ajo mblodhi njerëzit së bashku duke respektuar rregullat e pandemisë dhe duke u ngritur përmes dhimbjes dhe kënaqësisë. Arti dhe aktivizmi u bënë një në shërbim të së vërtetës dhe njerëzve. Ne nuk e luftuam seksizmin; ne vetëm jemi ngritur mbi të për të treguar se ne kemi fuqi për të kapërcyer. “Ne jemi ndryshimi!” tha Zana Hoxha.
Mirënjohja ime më e thellë për punën e tyre shkon për stafin e Artpolis dhe Zana Hoxha; për të gjithë artistët e përfshirë, për mysafirët që udhëtuan larg dhe përtej për të ardhur dhe për të qenë pjesë e FEMART, për publikun dhe për të gjithë shikuesit në internet. Ka pasur shumë më tepër që ishte në dispozicion në festivalin FEMART, por faqet nuk janë të mjaftueshme për t’u përshkruar. Të gjithë ata që kam lënë jashtë dhe nuk i kam kujtuar kërkoj falje.
Një gjë që mësova nga ky festival është se Kosova nuk është në gjumë, ajo po gatuhet me artistë dhe arti duke e mbajtur shpirtin gjallë. Ndërsa duket se pandemia ka njollosur shpirtin dhe mendjen e njerëzve, keni vëmendjen, artistët nuk janë duke fjetur ata janë gjallë dhe performojnë në shumë skena dhe po triumfojnë mbi vështirësitë pandemike, ekonomike, politike dhe sociale.
Lavdi për ju njerëzit e mi që jeni të fortë si shqiponjë me dy koka dhe që ecni përpara. Bravo Zana Hoxha për krijimin e kësaj platforme që të gjithë të shprehen me dashuri dhe vetëm në këtë mënyrë ne mund të fshijmë seksizmin dhe të gjitha izmat që i bëjnë ata të zhduken si hije, pa mundim.