Nga: Shqipe Malushi
Të mërkurën në mbrëmje, nga ora 19:00 deri në 20:30, Festivali FemArt solli edhe një performancë të paharrueshme në Teatrin ODA në Prishtinë. Nën udhëheqjen e themelueses vizionare të Artpolis-it Zana Hoxha– një artiste dhe aktiviste e palodhur, në zemrën e së cilës FemArt-i është lindur – kjo mbrëmje ishte një homazh për fuqinë e artit që shëron, bashkon dhe nxit dialog të domosdoshëm.
Në skenë u mirëprit një bashkëpunim i fuqishëm ndërkombëtar: “Marrja e Zezë”, një performancë unike e krijuar në bashkëpunim me artiste mysafire nga Gjermania – regjisorja Jehona Jahaj dhe këngëtarja-performuese Arbëreshë, të dyja me prejardhje shqiptare.
Jehona Jahaj e hapi shfaqjen duke ndarë një tregim shumë personal – se si turpi ngulitët në trup përmes brezave. Ajo foli për mënyrën se si tradita krijon një cikël shtypës dhe përsëritës, duke jehuar urdhra si: “Mos e bëj këtë,” “Mos fol shumë,” “Martohu shpejt,” ose “Nëse dikush të prek para martese, nuk ke më lidhje me ne.” Zëri i saj dridhej nga pesha e emocioneve të trashëguara – dhimbje dhe zemërim që nuk ishin të sajat, por që i ishin ngarkuar si një zinxhir i padukshëm.
Në një moment të fuqishëm, Jehona recitoi poezinë e Maya Angelou “And Still I Rise”, me vargje që depërtuan thellë:
“Mund të më qëlloni me fjalët tuaja,
Mund të më prisni me sytë tuaj,
Mund të më vrisni me urrejtjen tuaj,
Por prapë, si ajri, unë ngrihem.”
Poezia jehonte si një himn sfidues kundër fuqisë shtypëse të turpit.
Më pas në skenë doli Arbëreshë, këngëtare dhe performuese. Ajo u shfaq me daire (daullja tradicionale), duke e mbuluar fytyrën me të, ndërsa duart e saj krijonin ritme të thella e rituale. Tingujt që prodhonte ishin të papërpunuar, të vërtetë – shprehje e dhimbjes, kujtimit dhe çlirimit. Më pas, kaloi në kitarë dhe zëri i saj – i thellë, i përvajshëm – përhapi në sallë jehonën e dashurisë dhe humbjes ndër shekuj. Përmes këngëve popullore të përziera me elemente të xhazit dhe blues-it, Arbëreshë e shndërroi folklorin në një protestë emocionale, duke i dhënë zë shpirtit të plagosur kolektiv. Edhe pse ndonjë tekst ishte i vështirë për t’u kuptuar, e vërteta emocionale tejkaloi gjuhën.
Për të mbyllur mbrëmjen, publikut iu kërkua të merrte pjesë në një ritual simbolik: varrosja e turpit. Jehona shpërndau 21 trëndafila të kuq. Çdo pjesëmarrës që mori një trëndafil, ndau me të tjerët diçka që dëshironte të varroste – fajin, mohimin e vetes, paaftësinë për të thënë “jo”, kënaqësinë për të tjerët, frikën, zemërimin. Salla u shndërrua në një rreth të shenjtë të ndjeshmërisë dhe të vërtetës së ndarë.
Edhe një herë, FemArt nuk solli vetëm performancë – por transformim. Nëpërmjet zërave si Jehona dhe Arbëreshë, festivali na rikujtoi se kur turpi flitet me zë të lartë, ai nis të humbasë fuqinë – dhe kur arti bëhet rit, mund të ofrojë çlirim.
