Nga Ivana Biliq
Të mërkurën, më 17 maj 2023, u hap festivali FemArt në Mitrovicë, në veri të Kosovës. Dita e hapjes solli një projeksion të filmit Biba May, krijuar nga Shqipe Malushi, për Resmije Rahmani, një grua dhe aktiviste me distrofi muskulare, duke e marrë atë si frymëzim dhe ndërgjegjësim për këtë sëmundje. Njerëzit me aftësi të ndryshme, duke përfshirë njerëzit me karroca e marrin atë si një simbol për lobimin për të tjerët – burra dhe gra, djem dhe vajza që kanë të njëjtin fat. Pas një shfaqjeje shumë emocionuese, publiku pati privilegjin të dëgjojë notat e artistit indian me famë botërore, Soli Kapadia, i cili shëroi shpirtrat e tyre në një mjedis shumë intim.
Festivali FemArt në Mitrovicë prezantoi edhe performancën franceze “Olympe et moi”, me regji të Patrick Mons, të premten, më 19 maj, dhe festivali u mbyll me një koncert të Mitrovica Rock School dhe një dyshe të bukur nga artistët kosovarë Anisa dhe Erhan të cilët përfunduan gjithçka aq bukur në kopshtin simpatik të Muzeut të Qytetit.
BIBA MAY – JO MË. UNË JAM E LIRË. MË SHIKO.
Unë duhet të vazhdoj. Nuk mund të vazhdoj. Do vazhdoj.
Samuel Beckett
Herën e fundit që takova Shqipe Malushin, regjisoren e filmit, në nëntor të vitit të kaluar, ajo më tha se po nxitonte për të përfunduar një projekt shumë të rëndësishëm. “Koha është e kufizuar dhe unë nxitova për t’i dhënë asaj dhuratën e dikimit të saj,” ajo më tregoi për filmin për Resmije Rahmanin, e njohur më shumë si Biba May. Premiera e filmit u bë më 9 dhjetor 2022 në Prishtinë dhe një ditë më vonë në Pejë. Publiku u prek thellë nga historia dhe nga veprimi i Bibës për t’i dhuruar dhuratën e parë një karrocë një vajze 7-vjeçare që po jetonte me të njëjtën gjë si Biba – udhëtimin e forcës. Pikërisht ajo vajzë është me origjinë nga Mitrovica dhe ka ardhur për shfaqjen në 7Arte në Mitrovicë, ku filmi është projektuar gjatë Festivalit FemArt 2023. Shqipe Malushi është takuar me Bibën vite më parë në Prizren kur mori pjesë në një punëtori. Shqipe ra në dashuri me shumë veta, “por Biba ishte yll”. “Biba, trupi i së cilës po vdes dhe po copëtohet, nuk ankohet kurrë, shpirti i saj po ngrihet për të bërë një ndryshim për të tjerët; ajo është dëshmi se nuk ka gjëra të pamundura. Doja t’i tregoja botës historinë e saj dhe, përmes historisë së saj, historitë e personave të tjerë me aftësi të kufizuara”, thotë regjisorja e filmit. Përveç kësaj, ky film është edhe një thirrje për qendra rehabilitimi që nuk ekzistojnë në Kosovë, vende ku ata mund të mblidhen dhe t’u japin pushim familjeve të tyre sepse janë të varur dhe kanë vazhdimisht nevojë për ndihmë. Qendra do t’u jepte atyre qëllim dhe vazhdimësi.
Këtë herë filmi u shfaq në një hapësirë shumë më të vogël se sa një kinema dhe kishte më pak njerëz. Por për Bibën ishte më e thellë, më e natyrshme, më mikpritëse. Kishte një ndikim më të fortë tek ajo, edhe pse çdo herë që ajo e shikon filmin ndikon në masë të madhe tek ajo. Megjithatë, ky mjedis i ngjashëm me familjen ishte diçka tjetër. Në Prishtinë, gjatë premierës, ajo nuk kishte kohë për të menduar apo reflektuar; por këtu ajo ndihej e sigurt. Ajo u prek përsëri thellë kur pa video të babait të saj që ndërroi jetë më vonë; ajo ende po e përpunon pikëllimin e saj. Vëllai i Bibës u prek aq shumë sa duhej të merrte pak ajër. M’u kujtua ajo që më tha një regjisor shqiptar për audiencën dhe forum teatrin që mund të aplikohet këtu – sa më i vogël publiku, aq më i madh ndikimi. Njerëzit qanin, jo se u vinte keq, por sepse ndiheshin të frymëzuar nga forca e Bibës dhe të gjithë njerëzve të tjerë jo me aftësi të kufizuara, por me aftësi të ndryshme dhe sepse ishte moment zgjimi. Na bëri të mendojmë për gjërat e thjeshta për të cilat nuk kemi kohë të mendojmë në nxitimin e punëve tona të përditshme. Siç theksoi vëllai i Bibës gjatë bisedës sonë joformale – nuk bëhet fjalë për nevoja të veçanta, ka të bëjë me nevoja normale, të zakonshme, të jesh në gjendje të shëtisësh në rrugë, rrugë që janë të çasshme për njerëzit me karroca, duke shkuar nga një vend në tjetrin, të jesh në gjendje të vishesh vetë, të bësh grim, të bësh dush.
E ndërsa njerëzit në publik u prekën poashtu, disa prej tyre duke fshirë lotët, filmi ishte prekës, por jo patetik. Ky është një faktor shumë i rëndësishëm për të cilin kanë insistuar edhe Malushi edhe Biba – këtu nuk bëhet fjalë për të ardhur keq për personat me aftësi të ndryshme. Vetë titulli e shpjegon – Jo më – nuk ka më kohë për të pritur – Jo më në kuptimin se mjafton. Ne nuk duam të prezantohemi si pjesë e lajmeve të errëta, si të jetuarit në kushte të këqija, apo duke treguar vetëm rastet më të margjinalizuara të shoqërisë që jeton në skaj. “Ku ka vullnet, ka një rrugë,” pohon Biba. “Ne nuk kemi nevojë për mëshirë apo dhembshuri. Ne kemi nevojë për mundësi të barabarta. Jo trajtim i veçantë.” – më thotë Biba shumë e vendosur.
Ky film është një shans për të treguar se njerëzit me aftësi të ndryshme, dhe veçanërisht gratë, janë të afta, mund të bëjnë shumë vetëm, ndoshta kanë nevojë për më shumë mbështetje, por mund ta bëjnë. “Ne duam vetëm një mundësi për të qenë pjesë e shoqërisë, për të qenë të barabartë, sepse nëse na jepni mundësinë, nuk ka kufij.” Një shembull i shkëlqyer i përkushtimit erdhi nga iniciativa e Mimozë Musliut, Asistente e Projekteve të Artpolis dhe pedagoge në Qendrën Burimore, Qendra Burimore Përparimi-Prishtinë. Për këtë edicion të FemArt, ajo ka përgatitur një udhërrëfyes për personat me aftësi të kufizuara dhe ka iniciuar shypjen e programint me alfabetin Braille, kushtuar personave të verbër në Kosovë. Musliu thekson fuqishëm: “Nismat duhet të vijnë nga ne, sepse askush nuk na kupton më mirë se ne”. Ajo tregon se të gjitha kategoritë mund dhe duhet të kontribuojnë për shoqërinë dhe se filma të tillë duhet të shfaqen në shkolla, në vende publike, në mënyrë që sa më shumë njerëz t’i shikojnë dhe këto kategori t’i shohin me sy të ndryshëm. Mimoza shton gjithashtu se shumë njerëz me aftësi të ndryshme kanë komplekse dhe vetëbesim të ulët dhe motivimi i Bibës mund të jetë një dritare e madhe ndërgjegjësimi dhe fuqizimi.
Tani, më lejoni të ndaj diçka personale në lidhje me çasjen me karroca në vendet e kulturës, jetën e natës, baret, institucionet, dhe varrezat. Ishin dy gjëra në film më goditën më së shumti. Njëra është kalaja e Prizrenit. Hera e parë që Biba shkoi në kala me prindërit e saj ishte kur ajo ishte shtatë vjeç. Kjo ishte edhe hera e saj e fundit, ajo u sëmur dhe rruga nuk ishte e asfaltuar apo përshtatur për karroca. Rreth njëzet vjet më vonë, ajo pati mundësinë të shkonte sërish atje me një vizitë të organizuar për njerëzit me karroca. “Shumë të huaj që vijnë në qytetin tonë shkojnë atje dhe e shikojnë qytetin nga lart, ndërsa ne vendasit nuk mundemi. Këtë rrugë e mora vetë vitin e kaluar. Ishte shumë vapë në Prizren atë ditë vere. Por me hije gjatë rrugës atje ishte mjaft e këndshme. Dhe pamja kur arritëm atje! E mbaj mend ende me gjallëri. Biba priti me vite për të arritur atje. Për të parë vendlindjen e saj nga lart. Për të parë lumin, shtëpitë, urat, xhamitë. Por ajo nuk rënkon e as nuk ankohet. Ajo dhe aktivistë të tjerë lobuan me vite dhe më në fund, ka një iniciativë për të ndërtuar një teleferik për në kalanë e Prizrenit.
Një tjetër gjë që më preku shumë, ishte momenti që ajo nuk mundi të shkonte në varreza për t’i dhënë lamtumirën babait të saj. Varrezat zakonisht nuk kanë akses për karroca. Kjo nuk është një kërkesë e veçantë, kjo nuk është një nevojë e veçantë, kjo është një gjë shumë themelore, shumë thelbësore për të gjithë. “Të gjithë njerëzit kanë nevojë të shkojnë t’u thonë lamtumirë të dashurve të tyre kur ata largohen nga ne. Unë dua vetëm të njëjtën mundësi”, më thotë Biba. Ajo që bëjmë nuk mjafton. Duhet të bëjmë më shumë dhe siç tha një nga bashkëbiseduesit e mi – jo vetëm për personat me aftësi të kufizuara, por me aftësi shtesë. Ne duhet të fuqizojmë, të japim, të mbështesim.
SOLI KAPADIA – MUZIKA QË SHËROI
Menjëherë pas shfaqjes së filmit, të gjithë këta njerëz që ishin prekur aq thellë nga historia e Bibës patën një rast të vetëm një herë në jetë për të dëgjuar muzikantin indian me famë botërore Soli Kapadia, një muzikant që ka bërë më shumë se 4000 koncerte në të gjithë botën. I shoqëruar nga Erhan Mujka në kitarë, ai u solli magji këtyre njerëzve në sallë. Me sytë mbyllur, ne përjetuam fuqinë transcendentale të muzikës dhe zërit prej mëndafshi të zotit Kapadia. Së bashku kënduam shkallën muzikore të muzikës indiane. Sa-Re-Ga-Ma-Pa-Dha-Ni-Sa. Ishte edhe zemërgjerë dhe çliruese. Në një moment u thirr ezani nga një xhami aty pranë dhe në fillim u ndërthurën mënyra të ndryshme adhurimi, por më pas të gjithë u ndalëm për respekt dhe ishte një moment i mrekullueshëm që ndamë së bashku. Si grup, si individë, të gjithë ndamë të njëjtat emocione, të njëjtën dehje nga muzika. Ai ua kushtoi disa këngë të gjithë atyre që kishin dhimbje – qoftë fizike, psikologjike, mendore, apo çfarëdo forme dhimbjeje. Ne medituam me muzikë, u shëruam. Kjo natë ishte për të vërtetën, bukurinë dhe dashurinë.
OLYMPE ET MOI, 19 MAJ 2023
Publiku në Mitrovicë u nderua edhe me shfaqjen “Olympe et Moi”, e ardhur nga Franca, interpretuar nga Véronique Ataly dhe regji të Patrick Mons. Ata dy ditë më parë kishin performuar para publikut kosovar në Prishtinë, por kjo performancë ishte ndryshe për aktoren dhe regjisorin. Ata kaluan tërë ditën në Mitrovicë duke përgatitur skenën, duke e ditur se do të performonin në një muze plot histori. Sipas fjalëve të Patrick Mons, ka pasur këtë ndjenjë të pashpjegueshme mikpritjeje dhe mirëseardhjeje nga të gjithë njerëzit që punojnë në muze, por edhe nga Valdete Idrizi, drejtoreshë për Kulturë, Rini dhe Sport në Komunën e Mitrovicës. Ishte e rëndësishme të ishe në Mitrovicë, atje ishte një atmosferë tjetër. Publiku u përqafua me aq vëmendje nga çdo lëvizje e aktores kryesore, sikur të magjepsej nga prania e saj, pavarësisht pengesës gjuhësore për disa prej tyre. Ata qëndruan deri në fund, për të marrë pjesë në diskutim. Si aktorja ashtu edhe regjisori mbetën të mahnitur nga ndërveprimi me publikun, komentet dhe ambienti i tyre. Patrick Mons ndjeu se kishte një nevojë urgjente për të rindërtuar identitetin në Mitrovicë. Atij iu kujtua një nga regjisorët francezë të teatrit duke thënë: “Teatri është aventura e fundit njerëzore dhe festivali FemArt është pikërisht ai, përmes shfaqjeve teatrore, aventurave të fundit të jetës”.
Një grup gjimnazistësh nga Mitrovica Rock School shkundën skenën të premten në mbrëmje, në mbrëmjen e mbylljes së festivalit në Mitrovicë. Në atmosferën shumë të relaksuar të kopshtit të Muzeut të Qytetit të Mitrovicës, njerëzit kënduan dhe kërcyen me ta. Me rënien e natës, na argëtuan dyshja e bukur e artistëve kosovarë, Anisa dhe Erhan, të cilët e përmbyllën mbrëmjen me një sërë zhanresh të ndryshme për të festuar diversitetin. Filluan me këngë ndërkombëtare dhe përfunduan me këngë folklorike dhe tradicionale shqipe. Të gjithë donin të ishin pak më afër. Ishte një festë e bashkimit, e këndimit, e vallëzimit dhe një festë e jetës. Ose siç tha Patrick Mons, ishte një aventurë.
