Nga: Shqipe Malushi
“Art + Shërim, Shëndeti Mendor dhe Djegia Emocionale në Rezistencën Krijuese” — një ditë e gdhendur me guxim dhe butësi. U shpalos si një ritual kolektiv — ku poezia u gjykua, heshtja shpërtheu në këngë, dhe e vërteta mori frymë.
Dita u hap me fjalët prekëse të Rita Glavitza nga Agjencia Austriake për Zhvillim, e cila na kujtoi se shërimi është përgjegjësi e përbashkët, dhe arti është lajmëtari më i ndershëm i saj.
Nga Serbia në Ukrainë, nga Franca në Kosovë, artistë, antropologë dhe aktivistë qëndruan krah për krah, jo si ekspertë — por si dëshmitarë të dhimbjes, qëndresës dhe rilindjes.
Paneli 1: Arti si Mjet Shërimi – Si Mund ta Shërojë Shoqërinë Arti?
I moderuar me hir nga Arber Selmani (Kosovë), ky diskutim i fuqishëm i ndërthurte tregimet e dhimbjes dhe rezistencës nga:
• Ana Isakovic (Serbi), e cila e ktheu traumën në dëshmi, dhe poezinë në drejtësi.
• Zana Hoxha (Kosovë), teatri i së cilës ka mbrojtur gratë dhe ka trazuar heshtjen.
• Ilire Vinca (Kosovë), e cila ka kapërcyer kufijtë e vetes përmes roleve që mishëroi.
• Driada Dervishi (Shqipëri), që solli në sipërfaqe zërat e padukshëm.
• Janet Reineck (SHBA), që vallëzon përtej kufijve, duke shëruar përmes ritmit dhe lëvizjes.
• Hanna Shestakova (Ukrainë), për herë të parë në Kosovë, që ndërthur traumën dhe solidaritetin në teatrin improvizues.
Secila solli jo vetëm artin e saj, por edhe plagët e hapura — duke treguar se krijimi mund të qepë çfarë lufta dhe patriarkati shqyen.
Paneli 2: Si Shërohemi? Shëndeti Mendor dhe Djegia Emocionale në Industrinë Krijuese
I moderuar nga Edita Doli (Kosovë), ky panel guxoi të flasë për epidemitë e heshtura që shpesh artistët i mbajnë të fshehta:
• Sibel Halimi (Kosovë), aktiviste dhe avokate, që i dha gjuhë lodhjes.
• Dr. Mariele Leclère (Francë), që e emërtoi stigmën dhe bëri thirrje që terapia të jetë mjet, jo tabu.
• Maja Mitić (Serbi), regjisore dhe aktore, që nxori në pah të çarat e sistemeve që neglizhojnë kujdesin emocional.
• Blerta Zeqiri (Kosovë), regjisore dhe tregimtare, që kapi të vërtetën pas kamerës dhe brenda vetes.
• Linda Mulla Gashi (Kosovë), që thur kulturën dhe dhembshurinë në çdo fjalë.
Dialogu i tyre e pikturoi djegien emocionale jo si dështim, por si një thirrje zgjimi. Një lutje për pushim, dinjitet dhe mbështetje reale.
Paneli 3: Djegia Emocionale e Artistëve dhe Aktivistëve
I udhëhequr me ndjeshmëri nga Adrijana Kocić (Serbi), ky panel i fundit mbante tregimet më të rënda — të atyre që kanë bartur shumë, për shumë gjatë, tërësisht vetëm:
• Sabina Akhtar (Mbretëria e Bashkuar), një zë reflektimi përtej kufijve dhe identiteteve.
• Shqipe Malushi (SHBA/Kosovë), që ndau pasojat në trup pas dekadash shërbimi, por që ende ngrihet përmes poezisë.
• Raimonda Sylbije (Kosovë), artiste pamore që e shndërron traumën në formë dhe ngjyrë.
• Adelina Berisha (Kosovë), aktiviste dhe mbrojtëse e të drejtave të grave, që na kujton se rezistenca rrënjoset në dashuri.
• Fatlinda Nitaj Rrexhaj (Kosovë), që foli për barrën trefishtë që gratë mbajnë — shtëpi, punë dhe komunitet.
Kjo nuk ishte thjesht një konferencë. Ishte pasqyrë, balsam dhe çarje e murit të heshtjes.
Teatri i Zanës u bë një gjykatë dinjiteti.
Poema e Anës një shpatë drejtësie.
Personazhet e Ilires rridhnin në eshtrat e saj.
Janet vallëzoi për fëmijët që kishin harruar si.
Hanna lëvizi traumën përmes trupave.
Dhe të gjithë kujtuam peshën e kujtesës dhe urgjencën e zërit.
Panel pas paneli, tregim pas tregimi — djegia emocionale u quajt jo dobësi, por pasojë. E kujdesit. E dhënies së vetes. E ëndërrimit pa pushim, pa një vend për të prehur shpirtin.
Folëm për turpin, dhe e kënduam tutje. Nderuam zërat e çarë. Thamë jo kur bota kërkonte më shumë. Thamë po për shërimin, edhe nëse vjen ngadalë, edhe nëse nis me lot para të panjohurve.
Zana Hoxha, themeluese e Artpolis dhe FemArt, e mbylli këtë mbledhje jo me duartrokitje, por me një bekim — duke falënderuar çdo zë, çdo frymë, çdo të vërtetë të thënë. Ajo na kujtoi: kjo është fillesa e një bisede më të thellë, jo fundi i saj.
Dhe kështu, u larguam jo të thyer, por të mbështetur. Jo bosh, por të zgjuar. Një kopsht shprese u mboll në ne — i rrënjosur në rezistencë, i ujitur me lot, dhe gati për të lulëzuar.
