Nga Ivana Bilić
Trupi im është një tempull, një kishë, një xhami, një sinagogë.
Një top akulli. Pikon. Ngadalë. Pikon. Pikon. Pikon. Kërcimtarja shtrihet. Duke pritur pikat e ujit me gojën e saj. Topi është i rrumbullakët, si një rruzull, në formë perfekte, por edhe i ftohtë, si një bark bosh, shterpë. Artistja ngrihet lartë vetëm për të u rrëzuar disa raste më vonë. Nota të përsëritura muzikore. Lëvizje robotike të përsëritura. A jemi në luftë me trupat tanë? A jemi në luftë me veten?
Pastaj dëgjojmë disa fjalë. Thyerja e rregullave të vallëzimit tradicional. Nuk ka fjalë në vallëzim. Por ja ku janë:
“Njerëzit e bëjnë m** dhe bëjnë çfarë të duan. Dhe ata nuk mërziten për (asnjë) trup. Nuk ka njeri. Nuk ka trup. Unë kam një trup. Trupi im është një tempull, një kishë, një xhami, një sinagogë. Trupi im është toka e vetme që zotëroj. Dhe mund të bëj çfarë të dua me trupin tim.”
Artistja izraelite Miram Engel luan me fjalën askush dhe i jep asaj një kuptim tjetër në asnjë trup. Çfarë fuqie në një fjalë të thjeshtë dhe në trupin e saj. Në luftën tonë të brendshme, ka një trup që vuan. Në luftëra ka trupa që lihen pas—të torturuar, të plagosur, të përdhunuar, të vrarë. E megjithatë, askush nuk flet për asnjë trup.
Më parë mendoja se nuk marr m** nga (asnjë) trup, por marr m** nga çdo trup, dhe e futa brenda trupit tim dhe është një m**, m** i rëndë dhe vetëm ky trup.
Ne marrim shumë nga njerëzit e tjerë. Dhimbjet, vuajtjet e tyre ose thjesht budallallëqe. Dhe ky trup ndonjëherë nuk mund të durojë më. Një spektator ndau mendimin e saj me koreografen dhe e pyeti nëse e kishte kuptuar mirë. Por nuk ka kuptim të mirë apo të keq. Engel tha se ajo që ofroi për publikun është e tyre. Ata mund ta marrin me vete. Çfarëdo që ata kuptojnë është reale, është e vërtetë, është e tyre.
Unë shoh top, vrimë, shpirt, rreth, njollë, pikë, maje, plumb, armë, pushkë, pistoletë, armë gjahu, raketë, kanun, bombë bërthamore, zjarr, gaz, gur, vdekje, tokë, besim, Zot, të vërtetën, dashuri, fëmijë, frikë, zi, racë, ngjyrë, mëkat, gjak, trup.
Dhe pastaj ka një tranzicion nga luftërat tona në luftërat globale. A është lufta në Izrael, në Ukrainë apo diku tjetër, vendet që nuk janë më në qendër të vëmendjes dhe në titujt e mediave? Lufta është kudo. Gjithmonë. Artistja e di këtë. Ajo ka veshur një kominoshe të kuqe. A përfaqëson gjakun nga trupat e lënduar apo gratë e dhunuara? A përfaqëson luftimin? Një britmë për të ndaluar luftën? Ka shumë simbolikë në çdo fjalë, çdo lëvizje, çdo rënie dhe çdo ngritje.
Unë mund të të gjej, të lëndoj, të dëmtoj, të urrej, të përdhunoj, unë jam lufta.
Në diskutimin pas performancës “Ndal Luftën”, që u dha në Teatrin Kombëtar të Kosovës kuadër edicionit të 10-të të Festivalit FemArt, Miriam Engel u lidh me publikun e saj dhe shkëmbeu mendime me spektatorët. Ajo e krijoi këtë koreografi një vit më parë, në maj të vitit 2021 kur një tjetër konflikt në Izrael u përshkallëzua. Por, kur filloi lufta e re në Ukrainë, ajo shkoi në studion e saj dhe e zgjati performancën nga 25 në 50 minuta. Artistja thotë se është shumë prekëse për të që të luajë për herë të parë në Kosovë, duke njohur të kaluarën e vendit, që vjen nga Izraeli dhe në kontekstin e një lufte tjetër që po ndizet në kontinentin evropian, jo shumë larg nga këtu. Megjithatë, ajo nënvizon se nuk beson se arti vjen nga dhimbja. Ajo po punon në një tjetër performancë duke mbledhur histori dashurie të njerëzve që do të dëshironte ta sillte në Prishtinë, ndoshta në FemArt vitin e ardhshëm!
MASTER KLASË me Miriam Engel
Miriam Engel (Izrael) është një koreografe që udhëton dhe jep mësim nëpër botë dhe në ditën e shtatë të festivalit takoi disa kërcimtarë, studentë të kërcimit apo thjesht dashamirës të kërcimit për t’ua përcjellë njohuritë e saj. Ajo pranon se procesi i të mësuarit nuk mbaron kurrë: “Ndjehem sikur po zbuloj gjatë gjithë kohës dhe po i afrohem të dyzetave”.
Ecni dhe ndjeni hapësirën, vëzhgoni atë dhe shikoni nga afër. Hapni mendjen dhe trupin tuaj. Ndjeni dyshemenë. Cila është temperatura e dyshemesë? Koreografja i inkurajoi pjesëmarrësit që të lejonin trupat e tyre të bënin gjithçka që duhej të bënin. Pastaj ecja bëhet pothuajse si vrapim. Pastaj ata ndalojnë. Heshtja është e rëndësishme.
Është shumë e nevojshme të vazhdoni dhe të eksploroni vendin me trupat tuaj. Ata lëvizin për të arritur intensitetin e plotë. Ata numërojnë së bashku. Pastaj numërojnë mbrapsht për të ngadalësuar intensitetin. Ngadalë. Pastaj ata folën për ushqimin. Mësuan se si të shoqërojnë lëvizjet e tyre me fjalët.
Dita e dytë i bashkoi të gjitha. Kërcimtarët tashmë kanë koreografi. Me shumë rrjedhshmëri në lëvizjet e tyre. Ata krijojnë një histori. Miriami u shpjegon kërcimtarëve: “Nuk e di cila është historia, por është historia juaj.” Ata dalin nga lumi, të njomur dhe më pas ai pikon nga trupi i tyre. Ndoshta shkelin mbi gurë, ndoshta bien, por pastaj ngrihen. Dhe pastaj e bëjnë përsëri. Ata stërvitin trupin e tyre. Ata sfidojnë trupin e tyre për të shkuar më gjerë, për të eksploruar. Ata inkurajojnë njëri-tjetrin. Duartrokasin njëri-tjetrin. Pastaj në një moment ata i bashkuan zërat e tyre me lëvizjet. Ata fillojnë të bërtasin. Njëra nga kërcimtaret tha se i pëlqente mënyra se si mësoi të shoqëronte lëvizjet e saj me zëra ose britma dhe se mund të shprehej dhe të lidhej me publikun. Një kërcimtare tjetër nuk mundi të merrte pjesë plotësisht për shkak të shtatzënisë së saj, por ajo vëzhgoi dhe tha se trupi i saj kërcente dhe nuk qëndroi pa lëvizur. Ajo duartrokiti kërcimtarët e tjerë që nuk mund të ndiqnin me të vërtetë ritmin e të gjithëve, por u përpoqën të vazhdonin.
Në përgjithësi, ata të gjithë thanë se kjo Masterklasë ishte shumë frymëzuese për ta, duke krijuar energji gjatë gjithë lëvizjes. Engel falënderoi të gjithë që i besuan asaj me trupin dhe mendjen e tyre. Ajo do të marrë me vete atë që kanë thënë, dallimin mes aktrimit dhe kërcimit, por të dyja kanë shumë fizik në të. Ajo donte t’i shtynte ata të ishin të lodhur aq sa të kapnin plotësisht fizikun dhe të ndjenin atë ulërimë që është brenda tyre. Diçka shumë e bukur vjen nga fiziku kur arrin në momentin e rraskapitjes; ti nuk ndalesh. Trupi është i mahnitshëm, nëse kalon kufirin e rraskapitjes, mund të vraposh edhe për një orë, dhe si interpretues arrini qartësinë. Koreografi Robert Nuha theksoi rëndësinë e kësaj punëtorie për kërcimin në Kosovë. Kjo nuk është thjesht një punëtori; do të thotë shumë më tepër sepse raste të tilla për kërcimtarët dhe koreografët tanë janë mjaft të rralla. Ai falënderoi Miriamin që u mësoi pjesëmarrësve gjuhën dhe teknikat që ajo përdor, në mënyrë që kërcimtarët tani të familjarizohen dhe tani do të jenë në gjendje ta njohin atë.
Ivana Bilić (Sarajevë, BeH) është praktikante në Artpolis me ç’rast do të kryejë kërkimin e saj mbi rolin e artit skenik në ndryshimin shoqëror. Ajo është përkthyese në anglisht, frëngjisht dhe boshnjakisht. Ajo është studente për të drejtat e njeriut me interes të veçantë për të drejtat e grave, minoritetet dhe LGBT+.
