Nga: Shqipe Malushi
Në zemër të Prishtinës, Teatri Oda përjetoi një mbrëmje të paharrueshme ku kufijtë mes traditës dhe rebelimit u përplasën, duke lindur një revolucion artistik. Teksa ora shënonte 20:00 në Ditën e 2-të të FemArt Festival, skena ishte e gatshme për një performancë teatri dhe kërcimi që nuk do të linte asnjë shpirt të paprekur. Ajri ishte i mbushur me pritshmëri, dhe ajo që ndodhi ishte diçka më shumë se mahnitëse—një rrëfim i fuqishëm i gërshetuar në strukturën e traditave të lashta të Kosovës dhe patriarkatit të saj të paepur.
Regjija e konceptuar dhe koreografuar nga vizionari Robert Nuha, dhe shkruar nga dramaturgëja e shkëlqyer dhe aktivistja Zana Hoxha, “O Zot, O Zot, O Zonjë e Shtëpisë” nuk është thjesht një performancë. Është një përballje e guximshme me ligjet shtypëse të trashëgimisë që prej kohësh e kanë reduktuar gruan në një hije brenda shtëpisë së saj. Këtu, Kanuni—një set ligjesh të lashta, patriarkale—vihet në shënjestër për zvogëlimin e grave në objekte, pa zë, pa të drejta, dhe pa trashëgimi.
Ndërsa shfaqja fillon, dy burra të moshuar familjarë, së bashku me djemtë e tyre, debatojnë për të ardhmen e tokës së tyre dhe një unazë—një unazë që, sipas të gjitha logjikave, duhet t’i përkiste vajzës. Por në këtë botë, gratë nuk merren në konsideratë. Vëllezërit planifikojnë të zhvarrosin varrin e babait të tyre, të vendosur për të marrë atë që ata e konsiderojnë si të tyren me të drejtë. Megjithatë, motra—luajtur me intensitet të fuqishëm nga Altina Binaku—e ka marrë tashmë unazën, jo si një akt vjedhjeje, por si një rivendim. Ajo është një forcë, një simbol i luftës për të drejtat e grave, qëndron e lartë përballë brezave që e kanë heshtur.
Ndërsa lakmia e vëllezërve intensifikohet, ata ndjeken nga hijet e së kaluarës, të paaftë për të shkundur traditat që i lidhin. Por motra lëviz nëpër kohë me fuqinë e unazës, duke sfiduar themelet e besimeve të tyre. Koreografia e mahnitshme, krijuar nga Robert Nuha, tejkalon skenën, duke bashkuar kërcimin dhe dialogun në një ndërveprim dinamik që udhëton nëpër kohë dhe hapësirë. Altina Binaku dhe Lavdie Idrizi, përmes roleve të tyre si video performuese dhe vokaliste, na tërheqin më thellë në këtë labirint emocional—një eksplorim rrënqethës i lakmisë, kujtesës dhe fuqisë së përhershme të gruas.
Performanca u ngrit në lartësi të reja nga aktrimi brilant i Edlir Gashit dhe Labinot Racit, të cilët shndërroheshin pa mundim—nga pleq të ngarkuar me traditë në vëllezër të rinj të konsumuar nga lakmia—duke përcjellë emocione thellësisht prekëse. Udhëtimi i tyre pasqyron atë të shumë burrave që janë kushtëzuar të vlerësojnë pasuritë mbi familjen, vetëm për t’u rrëzuar nga ligjet që synuan të mbronin.
Por është ansambli, përfshirë nga Patriot Osmani dhe Enis Mulaku, që ishin hijet e se kaluares duke ofruar një performancë që ishte jo vetëm prekëse por edhe e thellë. Ata mishëruan të gjithë spektrin e përvojës njerëzore—dashurinë, fuqinë, lakminë, humbjen—duke lënë audiencën të magjepsur.
Produksioni Artpolis – Qendra për Art dhe Komunitet, me mbështetje teknike nga Elira Lluka, ofroi një ekzekutim të përsosur. Çdo element—nga projeksionet dixhitale deri tek muzika prekëse—ishte kalibruar në mënyrë perfekte, duke krijuar një portal në të kaluarën ndërkohë që reflektonte të tashmen. Të qeshurat që u dëgjuan nëpër teatër, lotët që u derdhën dhe psherëtimat e përbashkëta, të gjitha dëshmonin për fuqinë e shfaqjes.
“O Zot, O Zot, O Zonjë e Shtëpisë” nuk është vetëm një thirrje për barazi gjinore. Është një hymn për forcën e grave, një rivendim i të drejtave që janë mohuar për një kohë të gjatë, dhe një kujtesë që ligjet e burrave zbehen përpara lidhjeve të familjes dhe dashurisë. Kjo performancë na sfidon të shohim veten dhe të pyesim—sa larg kemi ardhur dhe sa më shumë duhet të shkojmë?
Teksa ra perdja, energjia në teatër mbeti elektrike. Publiku kishte qenë në një udhëtim—jo vetëm përmes historisë në skenë, por përmes përvojave të përbashkëta të grave ndër breza. Ishte një mbrëmje ku arti u bë aktivizëm, ku performanca u bë protestë, dhe ku e kaluara u takua me të ardhmen në një vallëzim të përballjes.
Ky produksion i jashtëzakonshëm qëndron si një testament i qëndrueshmërisë së grave, dhe fuqisë transformuese të artit. Është një histori e traditës, e rezistencës dhe, në fund, e shpresës.
Kosova i ka dhënë botës shumë gjëra, por kjo—kjo performancë—është një dhuratë për të gjithë ata që besojnë në fuqinë e ndryshimit. Ju falemnderit Artpolis, FemArt 12, the te gjithë krijuesve të kesaj nate magjike.
