Nga Ivana Bilić dhe Romain Taunais
Dita e tretë e festivalit FemArt në Prishtinë solli një performancë intriguese nga Franca e frymëzuar nga Olympe de Gouges, revolucionare franceze dhe autore e Deklaratës për të Drejtat e Gruas dhe të Qytetarit Femër në shekullin e 18-të. Pas këtij udhëtimi në mes të tashmes dhe asaj kohe, La Chica, artiste franceze-venezueliane, na riktheu në momentin e tanishëm me një oazë emocionesh që ndau në sallën e mbushur plotë të Teatrit Kombëtar të Kosovës.
GRA, ZGJOHUNI, NJIHNI TË DREJTAT TUAJA!
Véronique Ataly, aktorja kryesore e shfaqjes me regji të Patrick Mons interpreton historinë e Olympe de Gouges, një grua revolucionare franceze dhe autore e “Deklaratës së të Drejtave të Gruas dhe të Qytetarit Femër”, botuar në 1791, e cila u ekzekutua me gijotinë. në 1793. Aktorja kryesore na shoqëron nëpër histori duke pasqyruar situatat në të cilat gjendet sot.
Duke i bërë jehonë luftës së grave sot, shfaqja na kujton se Revolucioni Francez i vitit 1789 dhe Deklarata e tij për të Drejtat e Njeriut dhe të Qytetarëve, elementi themelues i Republikës Franceze dhe një model për botën, ishte një çlirim i madh. vetëm për gjysmën e popullsisë – meshkuj – ndërkohë që shpesh ka dështuar të përmendet se për shumë gra statusi ka mbetur i pandryshuar. Revolucioni francez ende shfaqet si një model dhe një hap i madh për demokracinë franceze dhe mësohet si i tillë, duke harruar fatin e grave. “Deklarata e të Drejtave të Gruas dhe e Qytetarit Femër” e Olympe është në një masë të madhe e panjohur.
Aktorja plot gjallëri kalon nga shekulli i 18-të në ditët e sotme, duke sjellë në tryezë pyetje shumë të vështira, të dhunshme, të rëndësishme, të ditëve të sotme, të gjitha në një mënyrë shumë të lehtë. Duke u nisur nga një histori shumë personale, përzier me fakte historike, mund të kemi vështirësi të dallojmë se ku ndalon Véronique, gruaja, dhe ku fillon Véronique, aktorja apo personazhi i saj. Artistja ndryshon mjeshtërisht dhe lehtësisht rolet e saj, ndërvepron me audiencën dhe bën pyetje retorike të cilave ajo vetë u përgjigjet duke përdorur sarkazëm dhe ironi. E gjithë kjo me një buzëqeshje të madhe në fytyrën e saj, shpesh duke qeshur se ishte kaq budallaqe – duke rimarrë të drejtat në shekullin e 21-të që tashmë ishin tonat tre shekuj më parë.
Duke lundruar nëpër kohë nga Revolucioni deri në ditët e sotme, shfaqja na tregon se sa absurde dhe dhunshëm është trajtuar çështja e barazisë gjinore gjatë historisë franceze. Në vitin 1916, në Francë për herë të parë u propozua e drejta e votës për të vdekurit, ku vejushat dhe nënat e ushtarëve të vrarë në aksion mund të votonin për ta. Burrave të vdekur iu dha përparësi ndaj grave, të cilave e drejta e votës iu dha në vitin 1944, shumë më vonë se shumë vendeve të tjera evropiane. Çfarë ideje më absurde – t’u japësh të vdekurve të drejtën e votës!
Për më tepër, nga gjuha dhe roli i “Académie Française” konservatore mbi dominimin e gjinisë gramatikore mashkullore, përmes nënpërfaqësimit të grave në politikë, deri te vërshëllimat dhe sulmet e përjetuara nga po këto gra, shfaqja, nëse merr linja historike për të nënvizuar më mirë absurditetin e tyre, flet për gratë sot. “Académie Française” miratoi vetëm në vitin 2019 feminizimin e profesioneve, në mënyrë që ‘autorja’ (autrice franceze), profesioni i autores femër në shekullin e 18-të, tashmë të ekzistojë përfundimisht! Aktorja tallet me ‘përparimin’ që kemi bërë – u kthyem aty ku ishim tre shekuj më parë! Apo duhet të vendosim një citim të përshtatshëm nga Olympe de Gauge këtu: “L’homme, es-tu capable d’être juste?” – Njeri, a je i aftë të jesh i drejtë?
Në fund, Ataly shfrytëzoi rastin e saj për t’iu referuar shfaqjes libaneze që pamë dje. Dy gra, dy inskenime minimaliste në vende të ndryshme, kontekste dhe situata që na kujtojnë universalitetin e kësaj pyetjeje. Ajo bëri një vëzhgim interesant: “Një grua e vetme në skenë, kur flet, nuk është e parëndësishme”. Ose, siç i tha vajzës së saj në monologun e saj:
“Ti je grua, përgatitu për luftim! Lufta vazhdon akoma!”
“LA CHICA ËSHTË MUNDËSIA TË SHPREHEM NË MËNYRË ABSOLUTE”
Këngëtarja franceze-venezueliane nga lagjja piktoreske e Belleville në Paris hyn në skenë dhe ndriçon publikun me praninë dhe energjinë e saj, duke djegur Palo Santon për të pastruar hapësirën e saj. Ajo na magjeps që në momentin e parë dhe magjia fillon. La Chica, një piano, aranzhimet e saj të rralla dhe ndriçimi minimal në një jehonë intime në skenë në këtë teatër eliptik. Ajo na çon në një udhëtim përmes përvojave të saj personale; emocionet e saj që pasqyrojnë tonat duke formuar një tërësi, të kompletuar.
Artistja pranon se është me të vërtetë e druajtur dhe ky projekt——siç e quan ajo——po i mundëson asaj të heqë qafe frikën e saj dhe të shkojë përtej kufijve që i kemi caktuar vetes, përtej frikës dhe gjërave që na pengojnë të ecim përpara. Ose, aq e thjeshtë sa të shkosh përtej frikës për të dalë në skenë. Ajo gjatë jetës ka përjetuar trauma të ndryshme dhe ka pasur nevojë të shprehet përmes tingullit, përmes instrumentit që flet për të. Trauma nuk i dha asaj zgjidhje tjetër përveçse të shkonte përtej frikës, ta trajtonte atë. “La Chica është shprehja e asaj që jam në të vërtetë. Kam ndjesinë se brenda jemi shumë nga ne dhe është një pozicion social që nuk mund ta shfaq çdo ditë, në jetën e përditshme. Pra, ky projekt është zgjatje e asaj që unë jam në të vërtetë brenda, mundësia për t’u shprehur në mënyrë absolute. Mundësia për të djegur frikën time gjithashtu…”
La Chica e fillonte çdo këngë me një hyrje të shkurtër, duke ndarë historitë e saj personale, histori vuajtjesh, histori larjeje, histori të të qenit i lirë, histori shërimi. Ajo shkroi shumë këngë duke u gjakosur thellë brenda për shkak të humbjeve të ndryshme. Por ajo është edhe ujkonjë, shtrigë e fortë dhe e fuqishme; dhe një gjarpër – duke ndryshuar lëkurën e saj, duke hequr qafe atë që nuk i shërben më. Ajo e bëri të gjithë koncertin kaq personal, kaq intim, saqë njerëzit po e ndjenin energjinë e saj, duke u prekur nga meloditë e saj magjepsëse dhe duke kënduar së bashku me të në spanjisht.
“Unë me të vërtetë besoj se ne vdesim më shumë se një herë. Ne vdesim disa herë.” Uau. Ajo këndoi për të vdekurit, këndoi për të dashurit, këndoi për të gjitha gratë e botës – las brujas – shtrigat, këndoi për të gjithë ne. Por jo vetëm kaq. Na lau me pikat e notave të saj muzikore, na pastroi shpirtrat me zërin e saj të lehtë, na shëroi me dobësinë e saj dhe na sillte gëzim me çdo prekje të tastit të pianos, dhe çdo rrahje e dridhje. Ajo mori pjesët tona të thyera dhe i bashkoi, duke krijuar një lidhje më të madhe me audiencën. Një performancë që pushtoi plotësisht zemrat tona.
