Nga Ivana Bilić
Nëna ime ka vdekur.
“Nëna ime vdiq sot. Ose ndoshta dje, nuk e di.” Kështu e nis Albert Camus romanin e tij “I huaji”. Një jehonë të saj e dëgjojmë në shfaqjen “Pa zë”, që u prezantua në Teatrin Kombëtar të Kosovës më 21 qershor, në kuadër të edicionit të 10-të të Festivalit FemArt. Ka vdekur nëna e protagonistes kryesore. Ajo mori një mesazh për të. Ajo duhet të kërkojë një arkivol, lule, të mendojë për fjalët që do të thotë dhe sa perfekte dhe dinjitoze do të jetë në funeralin që duhet të organizojë. Të gjithë i thonë atë asaj. Të gjithë thërrasin për të thënë këto budallallëqe që njerëzit zakonisht thonë në situata të tilla. Të gjithë presin një dramë të madhe ose një reagim të madh, kur ndonjëherë na duhet thjesht t’i përpunojmë gjërat vetë.
Unë nuk jam asgjë si nëna ime; Jam beqare, pi kafe të zezë dhe masturboj
Kasandra dhe nënndërgjegjja e saj luajnë së bashku, i përgjigjen njëra-tjetrës, diskutojnë pritshmëritë që e gjithë bota ka për një grua. “Unë jam shkrimtare; Unë nuk jam asgjë si nëna ime. Nëna ime ishte perfekte, kishte fustane perfekte, ajo do të dinte se çfarë të bënte.” Ajo duhet të zgjedhë fustanin e përsosur për funeralin. Duhet të shkruajë një eulogji. Ajo duhet të blejë lule, të zgjedhë një arkivol. Por nuk mundet. Nuk dëshiron. Nëna e saj ishte një tepih dhe të gjithë kaluan mbi të dhe ajo nuk tha asnjë fjalë. Por, ajo nuk është një tepih dhe nuk do t’i lërë të tjerët të ecin mbi të.
Dy trupa, një grua
Kur bëhet fjalë për skenografi, kostume dhe pamje shumë minimaliste, ato pasurohen nga bollëku i lëvizjes. Dy gra portretizojnë vetëm një person, njëra është Kasandra dhe tjetra është nënndërgjegjja e Kasandrës. Por, dy aktoret janë në sinkronizim të përsosur: aty ku mbaron njëra, fillon tjetra. Në skenë ishin dy trupa, por ne mund të shihnim vetëm një. Duhet shumë besim për t’i besuar trupin tuaj dikujt. Aktoret thanë se nuk e njihnin njëra-tjetrën – njëra është nga Shqipëria dhe tjetra nga Kosova – por u dashuruan me tekstin dhe ranë dakord të punonin së bashku. Vlera Pylla pranoi se në fillim nuk ishte e sigurt nëse do ta pranonte rolin. Por, sapo lexoi tekstin, ajo nuk mund ta refuzonte.
Nëse je grua në këtë shoqëri, duhet të dukesh në një mënyrë të caktuar
Një nga spektatoret, e cila tha se i pëlqeu shumë shfaqja, veçanërisht se si aktoret prezantonin mendjen e një gruaje moderne dhe të gjitha pritshmëritë që shoqëria ka ndaj saj: “Nëse je grua në këtë shoqëri, duhet të dukesh në një mënyrë të caktuar, duhet të vishesh në një mënyrë të caktuar, duhet të veprosh në një mënyrë të caktuar, duhet të jesh e kujdesshme se çfarë han dhe si e han atë; në thelb duhet të jetoni në mënyrën se si njerëzit projektojnë se si duhet të jetojnë gratë.” Kështu jetonte nëna e Kasandrës. Megjithatë, nëna e saj e mësoi se ajo ka një zë dhe ajo është e lirë ta përdorë atë për t’u shprehur. Kasandra zgjodhi të mos ishte një tepih që të gjithë do ta shkelin.
Aktoret pranojnë se në fillim nuk ka qenë shumë e lehtë, por e kanë shijuar këtë proces dhe kanë krijuar një trup të vetëm me dy zëra. Kjo shfaqje ka të bëjë me të pasurit një zë dhe (mos) vendosjen për ta përdorur atë. Për shkak të karrierës, reputacionit, imazhit publik. Sa herë donim të reagonim, të flisnim, por ai zë i vogël në kokën tonë na tha të mbyllnim gojën? Ashtu si në skenën e fundit, këto duar po e mbytin Kasandrën, zëri brenda kokës e mbyt, duke mos e lënë të flasë. Ne priremi t’ia bëjmë këtë vetes, ne jemi të gjithë dy njerëz brenda një trupi – njëri thotë atë që është e pranueshme për shoqërinë dhe tjetri, shpirti ynë që përpiqet të luftojë këto norma shoqërore. Ky është një inkurajim për të gjitha gratë që të flasin që të dëgjohen, të flasin për t’u çliruar.
KURSI I VETËMBROJTJES – ÇIKAT E SJELLSHME
Diellza Bezera, menaxhere e projekteve në Artpolis, na tha se pas punëtorive për ngacmimet seksuale të organizuara nga Artpolis, kanë kuptuar se gratë nuk ndihen realisht të sigurta në rrugë dhe në mjedisin e tyre. Më pas vendosën të ofrojnë kurse falas për vetëmbrojtje dhe hapën një thirrje për gratë dhe vajzat për të marrë pjesë në trajnime. Njëzet e pesë vajza aplikuan dhe filluan kursin e tyre në fillim të qershorit.
Trajneri, Nuhi Gashi, tha se janë katër nivele, çdo nivel mund të përfundojë në 2 muaj: dy nivele bazë dhe dy të tjera të avancuara. Ai përmendi disa sfida kur bëhet fjalë për të punuar me vajza të ndryshme nga mosha 15 vjeçare e deri tek ato më të vjetra. Ata nuk kanë të gjithë të njëjtën ndjeshmëri dhe gatishmëri, por ai premtoi se do të japë më të mirën në mënyrë që të angazhohet për secilën veç e veç.
Filozofia e tij është se kushdo që vjen në stërvitjen e tij nuk është vetëm studente e tij, por familja e tij. Ai po bën të pamundurën për t’i përgatitur këto vajza për t’u mbrojtur në situata potencialisht të rrezikshme, për t’i fuqizuar fizikisht, por edhe mendërisht. Stërvitja bazohet në stërvitje kardio dhe forcë për krahët dhe në artet marciale, veçanërisht taekwondo, për këmbët. Vajzat duket se i shijojnë stërvitjet, pasi njëra prej tyre ndan gatishmërinë e saj: “Ka kaluar vetëm një muaj, por ne ende ndjejmë njëfarë shoqërie mes nesh, kujdesemi për njëra-tjetrën, jemi vërtet të lidhura. Ne kemi stërvitje tre herë në javë dhe kemi mësuar disa teknika. Edhe pse jam e vetëdijshme se dikush që është shumë më i madh mund të më sulmojë dhe unë mund të mos jem në gjendje të mbrohem siç duhet, unë jam ende e pajisur me disa njohuri dhe aftësi dhe jam e vetëdijshme për disa aspekte. Ndihem më e përgatitur.”
Ivana Bilić (Sarajevë, BeH) është praktikante në Artpolis me ç’rast do të kryejë kërkimin e saj mbi rolin e artit skenik në ndryshimin shoqëror. Ajo është përkthyese në anglisht, frëngjisht dhe boshnjakisht. Ajo është studente për të drejtat e njeriut me interes të veçantë për të drejtat e grave, minoritetet dhe LGBT+.
