Unë jam grua! Më shikoni! Më dëgjoni! Më shihni!
Nga Ivana Bilic
Shfaqja premierë “Toka e shpirtrave të trazuar” hapi edicionin e 10-të të Festivalit FemArt. Çfarë sinergjie me mori disiplinash – nga poezia, koreografia teatrale, kërcimi, deri te këngët tradicionale dhe videoprojeksionet! Publiku i tha të gjitha me një duartrokitje tre-minutëshe në këmbë, pas lotëve dhe duartrokitjeve mes skenash. Por, le të fillojmë nga e para!
Çfarë është gjuha e dhembshurisë?
“Toka e shpirtrave të trazuar” u performua në anglisht dhe shqip. Poezitë janë shkruar fillimisht në anglisht dhe më pas janë përkthyer nga vet autorja dhe redaktuar nga Berat Bajrami. Autorja shpjegoi se si poezitë morën kuptime krejtësisht të ndryshme pasi u përkthyen në shqip, morën forcë dhe kuptimësi. Ata që nuk kuptonin shqip, ishin dëshmitarë të forcës së këtyre fjalëve, fuqisë së emocioneve dhe pranisë me peshë të aktorëve. Polifonia e zërave – të autores dhe të regjisores – që ndërthurej në zërat e aktorëve dhe të korit, rezononte në të gjithë sallën e teatrit.
Vet hapja vjen si një lajmëtar, një fantazmë nga e kaluara, për të lajmëruar atë që do të dëgjojmë për një orë e gjysmë në vazhdim. Është mjaft interesante, poema në shqip që e hap shfaqjen është e njëjta në anglisht që e mbyll atë: një imazh i gjallë i shtëpisë me çati të kuqe, që ngulitet në mendjen tonë. “Shtëpia ishte e vjetër / Me rrjeta të arta përreth / Dhe kënde argjendi, / Dyert nga lisi / Dhe çatitë e kuqe.” Pikërisht këto linja prezantuan ngjyrat që do të shihnim, imazhet dhe tonin e performancës.
Aktorë me kostume të lehta ngjyrë dheu dalin në skenë, disa minuta para se të vendosin këmisha të arta si mburoja dhe u bien daulleve. Sikur të ishim dëshmitarë të pranisë së ushtarëve, të çizmeve, të uniformave të tyre të rënda dhe të pushkëve. “BIEN TUPANAT. / Dhe njerëzit presin / Edhe një ditë tjetër, / Të nesërmen e pafund…” Të gjithë aktorët, dhe kërcimtarët ishin në harmoni të përsosur. Kërcimet, lëvizjet dhe goditjet e daulleve e defave u bënë pothuajse shurdhuese. Tensioni dhe ankthi ishin të dukshme teksa aktorët shprehnin zemërimin dhe fuqinë e ushtrisë. Si një simfoni e përsosur – çdo element përbënte një copëz të enigmës së një kryevepre.
Unë jam grua!
Një grua, na drithëroi zemrat me lëvizjet energjike të fustanit të kuq të pafund, duke thënë: “Unë jam grua / Me dhuratën / E lirisë (…) Më prek / Dhe më lë të jem e lirë”. Kjo skenë në njëfarë mënyre hapi dhe vuri në pah idenë kryesore të Festivalit FemArt që feston gratë, fuqinë, forcën dhe kreativitetin e tyre duke nderuar guximin dhe qëndrueshmërinë e tyre. Pothuajse arritëm të shihnim mundimin në shpirtin e saj përmes lëvizjeve të fustanit të saj. Teksa dritat ndryshonin, vinin në pah edhe ngjyrën dhe tonet e zërit të saj. Në një moment zëri i saj ngritet lart, ajo është në prag të bërtitjes, duke shprehur fuqinë e pranisë së saj sikur të ishte në një fron. Ishte fuqia e një gruaje, e të gjitha grave që luftonin për të drejtat e tyre. Sipas fjalëve të autores së poezisë, ajo pushtoi skenën. Në fund, ajo merr fustanin e rëndë ngjyrë të kuqe të ndezur, më të shndritshëm se të gjitha kostumet e tjera në skenë, si copëz të një ëndërre dhe zhduket në errësirë si një fantazmë e kohëve të shkuara.
Më shikoni! Më dëgjoni! Më shihni!
Ajo hyn dhe vrapon, ngre zërin ndërsa përpiqet të kalojë, por ata – burrat, nuk e lënë. Ata formojnë barriera me trupat e tyre, për ta mbajtur larg, për të mos e lënë të flasë, për ta mbajtur të heshtur. Pastaj qan dhe bërtet. Ajo dëshiron të dëgjohet, por askush nuk dëshiron ta dëgjojë historinë e saj! Një skenë thellësisht prekëse e trupave të grave si fushë betejë! Por, me gjithë dhimbjet, fizike dhe psikologjike, ajo lufton për t’u dëgjuar! Ajo lufton për të vërtetën! Ajo është në të tashmen, sot, duke mos u lejuar të flasë, e stigmatizuar, e turpëruar për atë që i kishte ndodhur dhe që nuk ishte aspak faji i saj. A jemi gati t’i dëgjojmë këto histori? A jemi gati të pranojmë, të kuptojmë, të dëgjojmë dhe të shohim?
Autorja Shqipe Malushi më në fund pa një shprehje trupore të dhimbjes që mban brenda për më shumë se 40 vjet. Ajo gjeti shtëpinë e saj, shtëpinë e saj që ishte e pamundur të gjendej pas luftës. Regjisorja Zana Hoxha më në fund e gjeti paqen shpirtërore me këtë shfaqje. “Nuk kam luftë në zemër. Unë jam një luftëtare paqeje! Por, teatri shërben për katarsis. Dhe atë ne ia ofruam audiencës sonë sonte.” Kjo është vlera dhe hiri i teatrit të angazhuar, për t’iu lënë të reflektoni dhe për t’iu ofruar paqe dhe përmbyllje shpirtërore.
Kujtesa kolektive
“Pse ia bëj këtë publikut tim? Duhet t’i mbaj zgjuar; ata nuk bën të bien në gjumë”, tha autorja. Dhe, ajo na mbajti të gjithëve zgjuar. Na mbajti zgjuar për hir të kujtesës kolektive, që të mos harrojmë. Sonte ishim dëshmitarë të një force të madhe të të gjithë atyre që ishin të përfshirë në këtë performancë, për të ruajtur kujtimet e tyre nga harresa, si ruajtës të kujdesshëm të së kaluarës sonë të përbashkët.
Ivana Bilić (Sarajevë, BeH) është praktikante në Artpolis me ç’rast do të kryejë kërkimin e saj mbi rolin e artit skenik në ndryshimin shoqëror. Ajo është përkthyese në anglisht, frëngjisht dhe boshnjakisht. Ajo është studente për të drejtat e njeriut me interes të veçantë për të drejtat e grave, minoritetet dhe LGBT+.
