Nga Ivana Bilić
Dita e tretë e FemArt 10 na solli dy aktivitete të ndryshme, të lidhura në elementet e tyre tokësore. Që të dy aktivitetet shërbyen për reflektim mbi rolin e njerëzve në Tokë.
BABAI DHE BABAI
Në ambientin shumë intim të Muzeut Etnologjik të Prishtinës, dyert u mbyllën dhe shfaqja filloi. Në shikim të parë, një familje shumë e zakonshme, pothuajse e mërzitshme me historitë dhe rutinat e tyre të përditshme. Por më pas, rutina filloi të shpalosej ngadalë për të zbuluar një traumë të thellë sociale. Për çfarë bëhet fjalë?
Të jetosh në kujtime
Kjo është një histori për një familje kosovare që nuk mund ta pranojë realitetin. Është nëna, babai dhe një vajzë që flasin për shpalljet për punë e ku vajza dëshiron të shkojë në universitet. Por ndërsa historia vazhdon, disa detaje shqetësuese shfaqen. Babai nuk është gjallë. Nëna ka një konstruksion, një iluzion në mendjen e saj me të cilin jeton njëzet vitet e fundit dhe ia ka imponuar edhe vajzës së saj. Dhe pastaj fillon përplasja. Vajza përballet me nënën dhe në atë moment fillon dilema. Nëna është shumë e vetëdijshme për situatën, por ka vendosur të jetojë në kujtimet dhe projeksionet e saj. Nga ana tjetër, vajza nuk e pa kurrë babanë e saj, ata nuk u takuan kurrë; ishte vetëm konstruksion i asaj që nëna ia përcolli.
Trashëgimia e së kaluarës dhe e luftës
Kushtrim Koliqi, regjisori, theksoi se kjo është një vepër origjinale që trajton trashëgiminë e së kaluarës dhe trashëgiminë e luftës me të cilën kanë dashur të trajtojnë çështjen e personave të pagjetur. Ai saktësoi se nuk donte ta shfaqte në një vend të zakonshëm, jo në një skenë kryesore teatri, por diku ku nuk do të kishte distancë mes publikut dhe aktorëve. Ai me të vërtetë ia doli në përpjekjen e tij me një mjedis estetik shumë minimalist, intim, delikat të Muzeut Etnologjik.
Publiku ndjeu siklet. Mund ta ndjeje në ajër. Iu preku shpirtin dhe të gjitha shqisat. Iu tronditi gjithë qenien. Historia të trondit dhe ju pyesni veten: çfarë vjen më pas? Historia ishte e dhimbshme edhe gjatë procesit. Edhe pse Koliqi e dinte se në çfarë po hynte dhe ishte plotësisht i vetëdijshëm për peshën e kësaj teme, ndonjëherë ishte shumë emocionale për të gjithë dhe kishte shumë për t’u përpunuar.
“Unë e shoh veten si një person të fortë, por në një moment fillova të qaja, aktorët ishin në shok dhe ne duhej të ndalonim, të relaksoheshim dhe pastaj të vazhdonim.” Ai përfundoi duke thënë se është disi i lumtur që njerëzit janë të tronditur, të befasuar dhe zgjohen. Ata zgjohen dhe janë të hapur për ndjeshmëri dhe dhembshuri.
Zgjedhja për të jetuar në të
Kjo performancë është dëshmi se këto familje janë më afër nga sa mendojmë. Regjisori na tha se tashmë kanë pasur një premierë dhe disa repriza të shfaqjes dhe gjatë gjithë procesit janë konsultuar me familjet e personave të pagjetur. Madje ata kishin një reprizë speciale ekskluzivisht për ta. Një burrë qau dhe iu afrua për t’i thënë se ai njeh një person që jeton kështu. Ka kaq shumë familje që janë imazhi i vërtetë i familjes nga shfaqja. Të mbetur në harresë, të kapur në të kaluarën, ata marrin një vendim personal për të mos hequr dorë. Koha është armiku i tyre sepse vetëm zgjat dhimbjen dhe agoninë.
Ka kaq shumë Sara rreth nesh
Ilire Vinca, aktorja që ka portretizuar nënën Sara, ka treguar se sa me fat ka qenë që ka pasur këtë rol dhe ka folur për këtë temë para publikut të saj, duke sjellë të gjitha ato Sara që jetojnë rreth nesh. Ishte një nder i madh për të që i solli ato këtu, si një kontribut të vogël duke njohur dhimbjen e këtyre njerëzve. Ajo foli gjithashtu se sa sfiduese ishte vënia në skenë e rolit, sepse edhe nëse është një aktore profesioniste, ajo është ende thjesht një qenie njerëzore me emocione që mund të të zhytin dhe duhet të ndalosh dhe të bësh një pauzë. Ilirja, megjithatë, këmbënguli se sa e bukur dhe magjike është të vish në kontakt me ndjenjat e tua, të qash dhe të portretizosh fizikun e dhimbjes që njerëzit mbajnë me vete. Ajo na kujton se si ne të gjithë kemi ndjeshmëri në vetvete dhe, edhe nëse nuk është diçka që na prek drejtpërdrejt, ajo është ende një pjesë e jona.
“Mbi 1600 njerëz ende mungojnë”
Në fund, vajza u afrohet të gjithëve në audiencë dhe shpërndan një shami duke thënë “Mbi 1600 njerëz ende mungojnë”. Ky gjest shumë prekës materializon atë dhimbje që mbajnë me vete familjet e personave të pagjetur. Sikur të mund ta shihnim, sepse nuk mund ta prekim, është e dukshme. Shumë njerëz i morën me vete këto shami. Do të shërbejë si një përkujtim. Një përkujtim se nuk duhet të ndalojmë kurrë së kërkuari ata. Një përkujtim për t’u përpjekur të afrohemi. Të jemi të pranishëm. Të dëgjojmë. Të bëjmë gjithçka që këta njerëz më në fund të drejtojnë pikëllimin e tyre dhe të kenë një vend ku të vajtojnë.
Toka – një histori e jona
Një aktivitet për të reflektuar. Punëtoria e së enjtes mblodhi rreth 20 gra në Teatrin Kombëtar të Kosovës. Trajnerët Marie Grovel dhe Ben Dida dhanë njohuri rreth rrezikut të ndryshimit të klimës dhe rolit të njerëzve në të. Disa zbulime ishin tronditëse, kur pjesëmarrëset kuptuan se sa shkatërrues është veprimi i njeriut në Tokë! Ka ndotje të ujit, acidifikim që rrezikon planktone, peshq dhe organizma të gjallë, rritje të temperaturave që mund të shqetësojnë ciklet natyrore dhe të kenë ndikime ekstreme si përmbytjet dhe thatësirat. Kjo punëtori ngriti ndërgjegjësimin se sa shpejt ndryshon klima, si ngrohet gjithçka dhe sa shpejt duhet të reagojmë. Të gjitha pjesëmarrëset bashkuan forcat e tyre dhe diskutuan me vrull zgjidhje të qëndrueshme dhe mënyra për të vepruar së bashku për të ngadalësuar ndikimin shkatërrues njerëzor në Nënën natyrë.
Si qenie njerëzore ne duhet të kujdesemi për njëri-tjetrin dhe planetin tonë. Është përgjegjësia jonë të bëjmë më shumë. Ne mund të bëjmë më mirë. Ne duhet të bëjmë më mirë. Për hir të të gjithëve!
Ivana Bilić (Sarajevë, BeH) është praktikante në Artpolis me ç’rast do të kryejë kërkimin e saj mbi rolin e artit skenik në ndryshimin shoqëror. Ajo është përkthyese në anglisht, frëngjisht dhe boshnjakisht. Ajo është studente për të drejtat e njeriut me interes të veçantë për të drejtat e grave, minoritetet dhe LGBT+.
